بیماری دیسک کمر به دلیل تغییر در ساختار دیسک نرمال ایجاد می‌شود. بیشتر اوقات، عارضه دیسک در نتیجه پیری و فرسایش طبیعی که در داخل دیسک رخ می‌دهد، اتفاق می‌افتد. گاهی اوقات، آسیب شدید می‌تواند باعث فتق دیسک شود که با نام پارگی دیسک کمر نیز شناخته می‌شود. البته برای برآمدگی و بیرون‌زدگی دیسک کمر نیز از عبارت فتق دیسک استفاده می‌شود که ما در این مطلب هر سه حالت را توضیح خواهیم داد. به طور کلی، دیسک کمر مراحل مختلفی دارد و در ابتدا از یک برآمدگی شروع می‌گردد. اگر این شرایط، مدیریت و درمان نشود، شاید در نهایت به تخریب کامل و پارگی دیسک برسد. اما آیا به محض بروز دیسک کمر باید نگران شد؟ این سوالی است که قرار است در ادامه به بررسی کامل آن بپردازیم، اینکه چه نوعی از دیسک کمر خطرناک است و چه نوعی با درمان های خانگی و تغییر شیوه زندگی بهبود می یابد. پس تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.
مراحل پیشرفت دیسک کمر
دیسک کمر بالشتک هایی هستند که منجر به حرکت بدون سایش مهره ها روی هم می شوند؛ حال اگر براثر ضربه، کم آبی، بیماری و یا شیوه غلط نشستن به دیسک ها فشار وارد شود و منجر به جا به جایی، کاهش ارتفاع و یا پارگی و بیرون ریختن مواد داخل این باشتک به فضای بیرون شود دیسک کمر اتفاق افتاده است. به طور کلی دیسک کمر از دو بخش تشکیل شده است بخش هسته (nucleus pulposus) که از ماده ژلاتینی تشکیل شده است و بخش لایه بیرونی (annulus fibrosus) که بافت غضروفی دارد. به لحاظ پیشرفت بیماری از مرحله برآمدگی (بیرون زدگی لایه غضروفی) شروع می شود، سپس وارد فاز بیرون زدگی (بیرون زدگی هسته) می شود، در مرحله بعدی (Extrusion) مواد داخل هسته از طریق لایه فیبری به بیرون ریخته می شود و در مرحله نهایی (Sequestration) بخشی از دیسک جدا شده و وارد فضای کانال نخاعی می شود.
اگر درگیر کمردردی، همین حالا پرسشنامه رو پر کن
برآمدگی دیسک کمر (Bulging)
دیسک بین مهره‌ای ممکن است مایع خود را از دست داده و خشک شود. در چنین وضعیتی، دیسک اسفنجی که بین قسمت‌های استخوانی ستون فقرات قرار دارد و به عنوان یک ضربه‌گیر عمل می‌کند، فشرده می‌شود. این شرایط احتمالا منجر به شکستگی حلقه بیرونی سخت دیسک شود. چنین وضعیتی، به هسته و بخش داخلی حلقه دیسک اجازه می‌دهد تا بیرون بیاید. به این عارضه، دیسک برآمده، برآمدگی دیسک یا لغزش دیسک می‌گویند. برآمدگی دیسک می‌تواند در هر نقطه از ستون فقرات رخ دهد، اما اغلب در قسمت پایین کمر اتفاق می‌افتد. این عارضه یکی از شایع‌ترین علل کمردرد و همچنین درد ساق پا یا سیاتیک است (درد دیسک کمر ممکن است در بخش های مختلفی از پا احساس شود برای آشنایی بیشتر مقاله درد دیسک کمر به کجا می زند را بخوانید). برامدگی دیسک کمر به هیچ وجه یک وضعیت خطرناک تلقی نمی شود و کاملا قابل درمان است.
بیرون زدگی دیسک کمر (Protrusion)
اکستروژن یا بیرون زدگی دیسک نوعی فتق دیسک بین مهره‌ای است و با برآمدگی دیسک متفاوت است. در حالت برآمدگی؛ مواد درونی هسته دیسک، بالاتر یا پایین تر از سطح دیسک، نشست پیدا نکرده‌اند. در حالت بیرون‌زدگی، هسته پالپوزوس یا بافت نرم درونی دیسک، از طریق پارگی حلقوی فیبروزوس (نوار خارجی لاستیک‌مانند) دیسک، بیرون می‌زند و به ستون فقرات و کانال نخاعی نشت می‌کند.
بیرون زدگی می‌تواند در هر جهتی باشد و احتمال دارد که به سمت بالا یا پایین حرکت کند. در این حالت، با وجود نشت بخشی از مواد درونی هسته دیسک، بخش دیگر مواد هسته درونی، به دیسک متصل می‌مانند. در حالت پارگی دیسک اما هسته داخلی، از دیسک جدا می‌شود. بیرون زدگی دیسک کمر با این حال دیسک کمر خطرناک نیست و قابل کنترل است.
بیشتر بخوانید: درمان دیسک کمر در منزل
پارگی دیسک کمر (Extrusion)
در صورت ادامه شکستگی دیسک یا با فشار مداوم بر ستون فقرات، احتمال دارد که هسته داخلی به دلیل ایجاد پارگی در حلقه خارجی، بیرون بزند. این عارضه، پارگی دیسک کمر نامیده می‌شود. سپس مواد و بخش‌های درونی دیسک می‌توانند روی ریشه‌های عصبی واقع در پشت فضای دیسک فشار بیاورند. امکان دارد که این شرایط باعث درد، ضعف یا بی‌حسی شود.
بیشتر فتق‌های دیسک در قسمت تحتانی ستون فقرات کمری، به‌ویژه بین مهره‌های چهارم و پنجم کمری و بین مهره پنجم کمری و مهره اول خاجی (سطوح L4-L5 و L5-S1) اتفاق می‌افتند. مهره‌های خاجی در پایین ستون، زیر آخرین مهره کمری قرار گرفته‌اند. بسته به اینکه پارگی دیسک در کجا باشد، می‌تواند منجر به درد و بی‌حسی یا ضعف در بازو یا پا شود. با این وجود، بسیاری از مردم هیچ علامتی از فتق دیسک ندارند.
افرادی هم که دارای علائم هستند، علائم آنها به مرور زمان بهبود می‌یابند. معمولاً برای رفع مشکل نیازی به جراحی نخواهد بود اما این بدان معنی نیست که دیسک کمر هیچگونه خطری ندارد و به آن بی‌توجه بود. در ادامه بیشتر در مورد خطرات این عارضه و علائم دیسک کمر خطرناک خواهیم گفت.
بیشتر بخوانید: خرید کمربند طبی
جدا شدن دیسک کمر (Sequestration)
جدا شدن دیسک مرحله پیشرفته ای از پارگی دیسک کمر است که طی آن بخشی از دیسک به طور کلی از فضای خود جدا می شود و وارد فضای اپیدورال می شود. مرحله جدا شدگی دیسک کمر در وهله اول نیاز به تشخیص صحیح دارد. برای درمان جدا شدگی دیسک کمر راه حل های مختلفی پیشنهاد می شود مثلا ماساژ، درمان دستی، تزریق و درنهایت عمل جراحی از اصلی ترین درمان های این نوع از دیسک کمر هستند. با این حال جدا شدگی دیسک کمر یک وضعیت خطرناک تلقی می شود که در اغلب موارد به درمان های تهاجمی مثل جراحی نیاز پیدا می کند.
علائم دیسک کمر خطرناک
در موارد نادر، فتق دیسک به قسمت تحتانی کمر، طناب نخاعی یا ریشه‌های اعصاب کمری و خاجی در زیر طناب نخاعی فشار می‌آورد. آنها دسته‌ای از اعصاب نخاعی هستند که از انتهای طناب نخاعی امتداد می‌یابند. در چنین شرایطی، دیسک کمر خطرناک است و نیاز به جراحی برای جلوگیری از آسیب دائمی عصبی دارد. علائم دیسک کمر خطرناک عبارتند از:
- درد شدید و ناتوان‌کننده در هر دو پا
- بی‌حسی در قسمت داخلی ران، پشت پاها و ناحیه اطراف راست روده
- ضعف پیشرونده یا نقص حرکتی در مچ یا سایر بخش‌های پا که راه رفتن یا ایستادن را دشوار می‌کند
- اختلال عملکرد مثانه یا روده
- اختلال عملکرد جنسی (مانند ناتوانی در نعوظ یا زودانزالی یا از دست دادن حس در ناحیه تناسلی)
در صورت تاخیر در درمان، احتمال فلج و آسیب عصبی دائمی وجود دارد. در صورت بروز این علائم به مراقبت‌های پزشکی اورژانسی نیاز است. برای مراجعه به پزشک نیازی نیست صبر کنید تا علائم خطرناک نمایان شوند. اگر درد گردن یا کمر شما به سمت بازو یا پای‌تان می‌رود، یا اگر بی حسی، گزگز یا ضعف دارید، به پزشک مراجعه کنید.
آیا دیسک کمر خطرناک است؟
دیسک کمر اگر باعث تحریک یا فشرده شدن ساختارهای مجاور مانند ریشه عصبی نخاعی شود، به منبع درد و ناراحتی تبدیل می‌گردد. اندازه فتق همیشه با شدت علائم مرتبط نیست. اگر ریشه عصب به شدت ملتهب یا فشرده شده باشد، احتمال دارد که یک فتق کوچک باعث درد قابل توجه و ایجاد علائم عصبی شود. در حالی که یک فتق بزرگ در صورتی که ریشه عصبی را تحت تأثیر قرار ندهد، امکان دارد که درد کمی ایجاد کند. دیسک کمر بیماری پیچیده‌ای است و هر فردی را به طور متفاوتی تحت تاثیر قرار می‌دهد. دیسک کمر اگر مدیریت و درمان نشود، ممکن است عوارض خفیف تا شدیدی ایجاد کند مانند:
- درد در کمر و پا که در فعالیت‌های روزانه اختلال ایجاد می‌کند
- ضعف یا بی‌حسی پا
- مشکل در کنترل روده و مثانه
آیا پارگی دیسک کمر خطرناک است؟
برخی از پارگی‌ها یا فتق‌های دیسک که بر رباط طولی پشتی یا خلفی فشار وارد می‌کنند، بر نخاع یا ریشه‌های اعصاب کمری و خاجی در زیر طناب نخاعی نیز تأثیر می‌گذارند. آنها باعث علائم جدی‌تری مانند از دست دادن حس در قسمت پایین بدن یا مشکل در راه رفتن می‌شوند. جدی‌ترین خطر و عارضه فتق دیسک، ایجاد سندرم دم اسبی (Cauda equina syndrome) است. سندرم دم اسبی زمانی ایجاد می‌شود که یک بخش بسیار بزرگ از مواد درونی دیسک به کانال نخاعی در ناحیه‌ای که اعصاب کنترل‌کننده روده و مثانه حضور دارند، وارد شود و به آن فشار بیاورد. در ادامه همین مقاله، بیشتر برای شما در مورد سندرم دم اسبی توضیح خواهیم داد. فشار روی این اعصاب می‌تواند باعث آسیب دائمی به آنها شود. اگر این اتفاق بیفتد، شاید فرد توانایی کنترل روده و مثانه را از دست بدهد. این یک مشکل جدی است اما خوشبختانه نادر است. اگر پزشک مشکوک شود که احتمالا این اتفاق بیفتد، بلافاصله جراحی را برای برداشتن فشار از روی اعصاب توصیه می‌کند.
سندرم دم اسبی چیست؟
اگرچه درد ساق پا شایع است و معمولاً بدون جراحی از بین می‌رود اما گاهی به دلیل سندرم دم اسبی یا نشانگان دم اسب ایجاد می‌شود. این سندرم، یک اختلال نادر است که روی دسته‌ای از ریشه‌های عصبی که در انتهای پایین نخاع در کمر قرار دارند و به شکل دم اسب هستند، تأثیر می‌گذارد. سندرم دم اسبی، یک وضعیت خطرناک است و به جراحی نیاز دارد. ریشه‌های عصبی در امتداد مغز، پیام‌هایی را از مغز به اندام‌های لگنی و اندام‌های تحتانی ارسال و دریافت می‌کنند.
نشانگان دم اسب زمانی رخ می‌دهد که ریشه‌های عصبی در ستون فقرات کمری فشرده می‌شوند و احساس و حرکت را مختل می‌کنند. در این عارضه که با نام Cauda equina syndrome در جهان شناخته می‌شود، ریشه‌های عصبی که عملکرد مثانه و روده را کنترل می‌کنند، بیشتر در معرض آسیب هستند. اگر بیماران مبتلا به سندرم دم اسبی، درمان فوری و مناسب برای کاهش فشار دریافت نکنند، این عارضه می‌تواند منجر به فلج دائمی، اختلال در کنترل مثانه یا روده، از دست دادن حس جنسی و سایر مشکلات در آنها شود. حتی با درمان فوری، برخی از بیماران شاید بهبود کامل نیابند و عملکرد طبیعی بدن خود را مانند قبل بدست نیاورند. با این حال، درمان اولیه بهترین نتایج را برای سندرم دم اسبی ارائه می‌دهد.
آیا بیرون زدگی دیسک کمر خطرناک است؟
به ندرت، فتق دیسک به شکل بیرون زدگی دیسک کمر می‌تواند کل کانال نخاعی از جمله تمام ریشه‌های عصبی در قسمت انتهایی ستون فقرات را تحت فشار قرار دهد. در موارد نادر، شاید به جراحی اورژانسی برای جلوگیری از ضعف پاها یا فلج دائمی نیاز باشد. در صورت داشتن علائم زیر به دنبال مراقبت‌های پزشکی اورژانسی باشید:
- بدتر شدن درد
- افزایش بی‌حسی یا ضعف در حدی که فعالیت‌های روزانه شما را مختل کند
- اختلال عملکرد مثانه یا روده، سندرم دم اسبی می‌تواند باعث بی‌اختیاری یا مشکل در ادرار شود
- از دست دادن تدریجی حس در قسمت داخلی ران، پشت پاها و ناحیه اطراف راست روده
آیا برآمدگی دیسک کمر خطرناک است؟
بسیاری از موارد بیرون زدگی دیسک‌ها به طور طبیعی با استراحت و اقدامات محافظه‌کارانه بهبود می‌یابند. با این حال، برآمدگی‌هایی که به ادامه تحلیل رفتن دیسک منجر شوند و بر نخاع یا ریشه‌های عصبی فشار بیاورند، باعث درد، ضعف، بی‌حسی و از دست دادن توان حرکت به طور قابل توجهی می‌گردند. چنین شرایطی ممکن است برای درمان نیاز به جراحی داشته باشد.
خطرناک‌ترین نوع دیسک کمر
خطرناک‌ترین نوع دیسک کمر، پارگی دیسک به‌گونه‌ای است که تمام اعصابی که از قسمت پایین کمر عبور می‌کنند از جمله اعصابی که عملکرد مثانه و روده را کنترل می‌نمایند، تحت فشار قرار دهد. این اعصاب به خوبی محافظت می‌شوند، بنابراین این وضعیت نادر است. با این حال، زمانی که این اتفاق می‌افتد، یک وضعیت جدی است که نیاز به جراحی فوری دارد. علائم عبارتند از:
- ناتوانی در کنترل ادرار یا مدفوع
- ناتوانی در ادرار کردن
- بی‌حسی در اطراف راست روده، باسن و ناحیه تناسلی
چه موقع دیسک کمر احتیاج به عمل دارد؟
پزشک ممکن است جراحی را به عنوان گزینه‌ای برای درمان فتق دیسک توصیه کند اگر:
- علائم حداقل 6 هفته طول بکشد
- انجام فعالیت‌های عادی فرد سخت شود
- سایر درمان‌ها نتیجه نداده باشد
- شخص به دلیل شغل خود باید به سرعت بهبود پیدا کند و هر چه زودتر به فعالیت‌های روزمره خود بازگردد
بیشتر بخوانید: درمان زانو درد با زاپیامکس
نتیجه گیری در ارتباط با خطرات دیسک کمر
در این مقاله از مجله اول کلینیک به این سوال پاسخ دادیم که کدام دیسک کمر خطرناک است؟ با این وجود به یاد داشته باشید، که خطرات عنوان شده در این مقاله، در صورت مدیریت و پیگیری و درمان به موقع دیسک کمر، نادر هستند و جای نگرانی نخواهد بود. فتق دیسک که به شکل پارگی و لیز خوردن دیسک در قسمت تحتانی ستون فقرات کمری اتفاق می‌افتد، نسبتاً شایع است به خصوص برای افراد میانسال. به گفته جراحان ستون فقرات، این وضعیت بیشتر بر باسن و پاها تأثیر می‌گذارد تا کمر. همانطور که گفتیم، خبر خوب این است که فتق دیسک در اکثر مواقع به راحتی قابل درمان است و شما می‌توانید اقدامات لازم را برای جلوگیری از بروز آن در وهله اول انجام دهید.
منابع:
https://www.painscale.com/article/progression-and-potential-complications-of-herniated-discs
https://www.nyp.org/ochspine/herniated-disc/symptoms
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8968809/
https://mayfieldclinic.com/pe-hldisc.htm
https://www.spine-health.com/conditions/herniated-disc/lumbar-herniated-disc-symptoms
https://www.hss.edu/article_slipped-disc.asp