شکستن قولنج | آیا قولنج خطرناک است یا بیضرر؟ بررسی علمی، عوارض، ارتباط با آرتروز

مقدمه: شکستن قولنج؛ تسکین موقت یا نشانه یک اختلال پنهان؟
شکستن قولنج، برای بسیاری از افراد به یک عادت روزمره تبدیل شده است؛ حرکتی که در ظاهر ساده به نظر میرسد اما از منظر فیزیولوژی بدن، فرآیندی پیچیده و قابلتأمل محسوب میشود. اغلب افراد این صدا را بهعنوان راهی برای کاهش تنش یا ایجاد حس راحتی تجربه میکنند، اما سؤال اصلی اینجاست: آیا این حس موقتی، واقعاً نشانهای از بهبود عملکرد مفصل است یا هشداری پنهان برای شروع یک آسیب ساختاری؟
در این مقاله، تلاش کردهایم پدیده شکستن قولنج را با نگاهی دقیق و علمی بررسی کنیم. از سازوکار ایجاد این صدا در مفاصل گرفته تا تأثیرات احتمالی آن بر سلامت طولانیمدت مفصلها و احتمال ارتباط آن با اختلالاتی مانند آرتروز. هدف ما ارائه اطلاعاتی کاربردی و معتبر است تا بتوانید آگاهانه در مورد این عادت رایج تصمیمگیری کنید.
قولنج چیست و چرا صدای آن شنیده میشود؟
قولنج در واقع صدایی است که هنگام حرکت مفاصل — بهویژه مفاصل انگشتان، گردن یا ستون فقرات — شنیده میشود. این صدا ناشی از فرآیندی به نام کویتیشن (Cavitation) است. در این حالت، با افزایش ناگهانی فاصله بین سطوح مفصلی، فشار داخل مفصل کاهش مییابد و در نتیجه، گازهای محلول در مایع مفصلی (مانند نیتروژن و اکسیژن) بهصورت حبابهایی آزاد میشوند. ترکیدن ناگهانی این حبابها همان صدایی را ایجاد میکند که به آن قولنج میگوییم.
از نظر پزشکی، در بسیاری از موارد شکستن قولنج، بهویژه زمانی که بهصورت تصادفی یا گاهبهگاه اتفاق میافتد، آسیبزا نیست. اما تکرار بیش از حد این رفتار، بهویژه در مفاصلی که تحت فشار مکرر قرار دارند، میتواند در بلندمدت باعث کشیدگی یا تحریک بافتهای نرم اطراف مفصل، التهاب مزمن یا حتی بیثباتی مفصلی شود.
همچنین، اگر شکستن قولنج با علائمی مانند درد، سفتی یا محدودیت در دامنه حرکتی همراه باشد، ممکن است نشانهای از یک اختلال زمینهای مانند آسیب به رباطها، شروع فرسایش غضروفی یا حتی نشانهای از آرتروز خفیف باشد. در چنین مواردی، مراجعه به پزشک متخصص ارتوپد یا فیزیوتراپ برای بررسی دقیقتر توصیه میشود.شکستن قولنج ممکن است به صورت طبیعی مثلا به صورت صدا دادن مفاصل هنگام ورزش یا کاملا ارادی انجام شود.
وقتی قولنج میشکنیم، دقیقاً چه اتفاقی در مفصل میافتد؟
زمانی که قولنج میشکنیم، اتفاقی که در ظاهر تنها یک «صدا» به نظر میرسد، در واقع نتیجهی یک واکنش فیزیولوژیکی به نام کویتیشن (Cavitation) است. در این فرآیند، فشار ناگهانی وارد شده به مفصل باعث تغییر در حجم فضای مفصلی و در نتیجه، کاهش فشار درون مفصل میشود. این افت فشار، زمینهای ایجاد میکند تا گازهای محلول در مایع مفصلی — عمدتاً نیتروژن و اکسیژن — بهسرعت به شکل حبابهای ریز گازی درآیند. ترکیدن ناگهانی این حبابها همان صداییست که بهعنوان «شکستن قولنج» میشناسیم.
از منظر علمی، این اتفاق معمولاً در مفاصل سالم و بدون آسیب ساختاری رخ میدهد و به خودی خود، تهدیدی برای بافت مفصل محسوب نمیشود. مایع سینوویال (مایع مفصلی) بهعنوان روانکنندهی طبیعی مفاصل عمل میکند و وجود آن برای کاهش اصطکاک بین سطوح مفصلی ضروری است. شکستن قولنج در بسیاری از موارد صرفاً بازتابی از یک حرکت مکانیکی بیخطر در این سیستم پیچیده است.
با این حال، اگر این عمل بهصورت مکرر و بهویژه در مفاصلی که تحت تنش و فشار مداوم هستند (مانند مفاصل گردن یا ستون فقرات) انجام شود، میتواند به بروز برخی اختلالات منجر گردد. مطالعات نشان دادهاند که تکرار مداوم کویتیشن در یک مفصل خاص، احتمال بروز آسیبهای میکروتروماتیک (ریزآسیبهای بافتی) در رباطها یا کپسول مفصلی را افزایش میدهد. این فشارهای مکرر ممکن است در بلندمدت به درد مزمن، بیثباتی مفصل، یا التهاب بافتهای اطراف مفصل منتهی شود.
در شرایطی که شکستن قولنج با علائمی مانند درد مداوم، سفتی مفصل یا کاهش دامنه حرکتی همراه باشد، بررسی تخصصی از سوی پزشک ارتوپد یا فیزیوتراپیست ضرورت پیدا میکند. چرا که در این حالت، ممکن است مسأله فراتر از یک واکنش بیضرر مکانیکی بوده و نشانهای از یک اختلال ساختاری مانند آسیب لیگامانی یا شروع آرتروز باشد.
مطالعه بیشتر: مهمترین دیدگاه های مدیریتی هژیر توحیدی مدیر عامل بوران تک
علت قولنج کردن چیست و چرا مفاصل صدا میدهند؟
قولنج کردن، که با صدایی ناگهانی و گاهی رضایتبخش همراه است، نتیجه یک فرآیند بیوشیمیایی و مکانیکی در مفاصل بدن است. اگرچه این پدیده در نگاه اول ساده بهنظر میرسد، اما ریشه آن در تغییرات فشار درون مفصل و نحوه کشیده شدن بافتهای اطراف آن نهفته است.
در شرایط طبیعی، مفاصل ما توسط یک مایع لغزنده به نام مایع سینوویال (Synovial Fluid) احاطه شدهاند. این مایع بهمنظور کاهش اصطکاک و محافظت از غضروف مفصلی عمل میکند. وقتی مفصل بهطور ناگهانی کشیده یا جابجا میشود — برای مثال در زمان چرخش گردن یا کشیدن انگشت — کپسول مفصلی تحت فشار قرار میگیرد. این کشش سریع میتواند منجر به ایجاد یک فضای منفی در مفصل شود که در نتیجه، گازهای محلول (عمدتاً نیتروژن، اکسیژن و دیاکسیدکربن) به سرعت از حالت حلشده خارج شده و به شکل حبابهای گازی درمیآیند.
لحظهای بعد، این حبابها با ترکیدن، همان صدای مشخص «قولنج» را ایجاد میکنند. این فرآیند که بهنام کویتیشن (Cavitation) شناخته میشود، یک واکنش طبیعی و معمولاً بیضرر در ساختار مفصلی است.
اما نکته مهم اینجاست: گرچه این صدا بهخودیخود نشانه آسیب نیست، اما زمانی که تکرار مداوم و اجبار به ایجاد این صدا وجود داشته باشد، فشار مکرر روی رباطها، کپسول مفصل و سایر بافتهای نرم اطراف میتواند در بلندمدت زمینهساز مشکلات مکانیکی یا التهابی شود.
بنابراین، علت اصلی قولنج کردن را میتوان در ترکیب «کشش سریع مفصل»، «کاهش ناگهانی فشار» و «آزاد شدن گازهای مایع سینوویال» جستوجو کرد — فرآیندی طبیعی، اما نیازمند مدیریت صحیح و آگاهانه.
عوارض شکستن مکرر قولنج؛ وقتی یک عادت ساده به یک خطر پنهان تبدیل میشود
شکستن قولنج برای بسیاری از افراد تنها یک عادت روزمره یا حتی راهی برای تسکین فوری تنش مفصلی است. اما از دیدگاه پزشکی، اگر این عمل بهطور مکرر، غیرارادی یا با فشار زیاد انجام شود، میتواند اثرات ناخوشایندی بر سلامت مفصل و بافتهای اطراف آن داشته باشد.
1. افزایش فشار مکانیکی بر بافتهای نرم مفصل
در حین شکستن قولنج، کشش ناگهانی بر کپسول مفصل و لیگامانها وارد میشود. اگر این اتفاق بارها تکرار شود — بهویژه در مفاصلی مانند گردن یا کمر — ممکن است بافتهای نرم دچار تنش مزمن، التهاب یا حتی پارگیهای میکروسکوپی شوند. چنین فشارهایی در طول زمان میتوانند زمینهساز دردهای مزمن یا ضعف عملکرد مفصل باشند.
2. فرسایش تدریجی غضروف
مفاصل، بهخصوص در ناحیه ستون فقرات، نسبت به فشارهای مداوم بسیار حساساند. تکرار شکستن قولنج در این نواحی میتواند فشار ناخواستهای به دیسکها، مفاصل فاست و غضروفها وارد کند. در بلندمدت، این فشارها ممکن است منجر به تخریب تدریجی بافت غضروفی شده و خطر بروز آرتروز یا دیگر بیماریهای دژنراتیو مفصلی را افزایش دهد.
3. تحریک اعصاب و بروز علائم عصبی
شکستن قولنج در ناحیه گردن یا کمر، اگر همراه با درد تیرکشنده، سوزش، بیحسی یا گزگز باشد، میتواند نشاندهنده تحریک ریشههای عصبی یا حتی فشردگی عصب باشد. در چنین شرایطی، ادامه این رفتار نهتنها مفید نیست، بلکه ممکن است آسیب عصبی را تشدید کند.
4. اختلال در مکانیزم حرکتی طبیعی مفصل
مفاصل برای عملکرد طبیعی، نیاز به هماهنگی بین عضلات، رباطها و ساختارهای داخلی دارند. زمانی که شکستن قولنج بهصورت مداوم انجام شود، میتواند این هماهنگی طبیعی را مختل کند و الگوهای حرکتی غیرطبیعی در مفصل ایجاد کند. نتیجهی این اختلال میتواند کاهش انعطافپذیری، خشکی مفصل، و افزایش ریسک آسیبهای مکانیکی باشد.
آیا شکستن قولنج میتواند منجر به آرتروز شود؟
یکی از پرسشهای رایج بیماران این است که آیا ترکاندن مداوم مفاصل — یا همان شکستن قولنج — میتواند باعث بروز آرتروز در آینده شود؟ پاسخ این سؤال نیاز به یک تفکیک دقیق میان «عامل ایجادکننده» و «عامل تشدیدکننده» دارد.
از نظر علمی، شواهد فعلی نشان نمیدهند که شکستن گاهبهگاه قولنج، بهتنهایی و بهعنوان یک عامل مستقیم باعث آرتروز شود. آرتروز معمولاً نتیجهی تخریب تدریجی غضروف مفصلی است که بهدلیل عواملی چون افزایش سن، سابقه ژنتیکی، ضربههای مکرر یا بیماریهای التهابی ایجاد میشود.
با این حال، اگر این عادت بهطور مکرر، شدید یا در مفاصلی که آسیبپذیر هستند (مانند گردن، کمر یا انگشتان) انجام شود، میتواند بهعنوان عامل تشدیدکننده در نظر گرفته شود. شکستن مکرر قولنج ممکن است:
-
تنشهای غیرطبیعی و مکرری بر رباطها و غضروف وارد کند
-
التهابهای موضعی ایجاد کند
-
و در افرادی که زمینهی تخریب غضروفی دارند، فرایند تحلیل مفصل را تسریع کند
مطالعاتی که در مجلات Clinical Orthopaedics و Journal of Manipulative and Physiological Therapeutics منتشر شدهاند، نشان میدهند که شکستن قولنج بهطور مستقیم با آرتروز مرتبط نیست، اما اگر همراه با درد، صداهای مکرر غیرعادی یا محدودیت حرکتی باشد، باید مورد ارزیابی دقیق قرار گیرد.
بنابراین، اگر شما فردی هستید با سابقه مشکلات مفصلی یا علائم اولیه آرتروز، تکرار مکرر این رفتار میتواند اثرات مضری داشته باشد. در این شرایط، استفاده از روشهای جایگزین مانند تمرینات کششی، ماساژ درمانی یا تجهیزات حمایتی مانند کمربندهای طبی با عملکرد حرارتی و اولتراسوند میتواند گزینههای ایمنتری برای تسکین احساس خشکی مفاصل باشد.
درمان قولنج در طب سنتی؛ نگاهی از منظر مزاج و عملکرد مفصل
در نگاه طب سنتی ایران، پدیدهای که امروزه با عنوان “شکستن قولنج” شناخته میشود، معمولاً معادل با نوعی گرفتگی، خشکی یا انسداد در مفصل تلقی میگردد که ناشی از تجمع مواد زائد، اختلال در اخلاط یا سردی و خشکی در ناحیه مفصلی است. این وضعیت معمولاً با درد، صدای شکستگی یا سفتی همراه است و در منابعی چون قانون در طب ابنسینا، از آن با نامهایی مانند “قولنج مفصلی” یا “ریاح مفصلی” یاد شده است. بهترین درمان برای دردکمر فقط استفاده از کمربند پلاتینر است.
۱. منشأ بیماری در طب سنتی: سوء مزاج و تجمع ریاح
در طب سنتی، دلیل اصلی بروز قولنج یا صداهای ناگهانی مفصلی، معمولاً یکی از موارد زیر است:
-
سوء مزاج سرد و خشک در مفصل: باعث کاهش لغزندگی مفاصل و خشکی شدید آنها میشود.
-
تجمع ریاح (باد) در مفصل: این بادها، که ناشی از سوء هضم، نفخ مزمن یا غلبه سردی در بدن هستند، میتوانند در مفاصل تجمع یافته و باعث احساس فشار یا ترکیدن شوند.
-
ضعف قوه دافعه مفصل: در نتیجه تغذیه نامناسب یا کاهش حرارت غریزی در ناحیه مفصل.
بر این اساس، درمان قولنج در طب سنتی بر پایهی اصولی نظیر اخراج ریاح، تقویت حرارت غریزی، نرمسازی مفصل و تعدیل مزاج طراحی میشود.
۲. مهمترین روشهای درمانی در طب سنتی برای قولنج مفصلی:
▪️ الف. داروهای گیاهی ضد ریاح و مسکن مفاصل:
-
دمنوشهای گرم و خشک مانند دمنوش زنجبیل، آویشن، بابونه و پونه برای تقویت حرارت غریزی و کاهش تجمع باد.
-
ترکیبات ضد التهابی گیاهی مانند:
-
زردچوبه (دارای کورکومین)
-
ریشه شیرینبیان
-
شربت راوند یا شربت سکنجبین مخصوص قولنجهای بلغمی
-
▪️ ب. روغنمالیهای موضعی:
ماساژ با روغنهایی که طبع گرم و نفوذ بالا دارند برای افزایش گرمای موضعی، بهبود گردش خون و کاهش خشکی مفاصل توصیه میشود. از جمله:
-
روغن بادام تلخ (گرم و خشک)
-
روغن زیتون طبیعی (متوسطالمزاج)
-
روغن سیاهدانه (مناسب برای قولنج با منشأ بلغم و سردی)
-
ترکیب روغن زنجبیل و روغن کنجد (جهت نفوذ و نرمکنندگی مفصل)
ماساژ باید با فشار ملایم و در جهت حرکات طبیعی مفصل انجام شود و حداقل ۲۰ دقیقه روی ناحیه بماند. بهترین روغن درد مفاصل میتوانید در مقاله ی مربوطه دنبال نمایید
▪️ ج. بادکش و گرمدرمانی موضعی:
-
بادکش خشک یا گرم بر ناحیه مفصل دچار خشکی، یکی از متداولترین روشهای درمان قولنج در کلینیکهای طب سنتی است.
-
این روش باعث تخلیه ریاح، تحریک جریان خون و آزادسازی بافت مفصلی میشود.
-
معمولاً در ۳ تا ۵ جلسه به فاصله چند روز انجام میشود.
- برای درمان آرتروز می توان از شیوه های نوین مثل استفاده از زانوبند زاپیامکس که دارای تکنولوژی UIC است استفاده کنید.
▪️ د. حمامهای دارویی و بخور موضعی:
-
استفاده از بخار جوشاندهی گیاهانی مانند بابونه، مرزنجوش و تخم شنبلیله برای بخور مفصلی (خصوصاً زانو و انگشتان)
- قرار دادن پاها یا ناحیه مفصل در آب ولرم حاوی نمک دریا، آویشن و زنجبیل نیز در آرامسازی مفاصل مؤثر است.
۳. تغذیه اصلاحی برای پیشگیری از قولنج مفصلی:
-
مصرف غذاهای گرم و مرطوب: مانند خوراک نخودآب، آش جو، گوشت بره با دارچین و زنجبیل
-
پرهیز از مواد سرد و خشکیآور: مانند ماست، دوغ، ترشی، چای سرد، عدس، باقلا، گوشت گاو
-
تقویت عضلات مفصل با منابع پروتئینی: مثل آبگوشت استخواندار، تخممرغ عسلی، سوپ عدس + زیره
۴. اقدامات تکمیلی توصیهشده در طب سنتی:
-
حجامت ناحیه کمری یا بین دو کتف در مواردی که قولنج مزمن و مرتبط با گرفتگی عضلانی یا سردی عمومی بدن باشد.
-
تنقیه با روغن بادام شیرین یا گل بنفشه برای موارد قولنج ناشی از یبوست مزمن یا انسداد گوارشی.
-
ورزشهای سبک مخصوص مزاج سرد و خشک (مثل پیادهروی روزانه یا حرکات کششی سبک بعد از روغنمالی)
چرا شکستن قولنج لذت بخش است؟
شکستن قولنج، بهویژه در مفاصل گردن، کمر یا انگشتان، یک تجربه لذتبخش برای بسیاری از افراد است که دلیل این احساس را میتوان در واکنشهای فیزیولوژیکی پیچیدهای جستجو کرد.
- آزادسازی گازهای مفصلی: در داخل مفاصل، مایعی به نام مایع سینوویال وجود دارد که وظیفه آن کاهش اصطکاک بین استخوانها است. هنگام شکستن قولنج، فشار ناگهانی وارد شده به مفصل باعث میشود که گازهای حلشده در مایع سینوویال، مانند اکسیژن، نیتروژن و دیاکسیدکربن، به صورت حبابهای گازی جمع شوند و سپس ناگهان پاره شوند. این پدیده بهنام کویفکشن شناخته میشود و صدای خاص شکستن قولنج را تولید میکند.
- تحریک گیرندههای عصبی: این فرآیند تغییر فشار مفصل باعث تحریک گیرندههای مکانیکی در نواحی مفصل و بافتهای اطراف آن میشود. این تحریک به مغز ارسال میشود و مغز آن را بهعنوان یک سیگنال مثبت پردازش میکند. احساس لذت و تسکین که فرد پس از شکستن قولنج تجربه میکند، به دلیل این است که مغز سیگنالهای درد یا تنش در نواحی مفصل را کاهش میدهد و بهجای آن احساس راحتی و آرامش میفرستد.
- اثرات روی عضلات و بافتهای اطراف مفصل: شکستن قولنج نهتنها در مفصل بلکه در عضلات و بافتهای اطراف آن نیز اثراتی دارد. این اثرات شامل افزایش جریان خون در نواحی اطراف مفصل و کاهش کشیدگی عضلات است. زمانی که فشار در مفصل تغییر میکند، باعث میشود که عضلات اطراف آن به طور ناخودآگاه شل شوند. این شل شدن عضلات میتواند حس آرامش و راحتی را تقویت کند.
- کاهش تنش و احساس سبکی: شکستن قولنج به طور معمول با کاهش احساس تنش یا سفتی در مفاصل همراه است. این تغییرات در احساس بدن میتواند به فرد احساس سبکی و راحتی دهد. افراد اغلب بعد از شکستن قولنج، احساس بهبود در حرکت مفصل و کاهش دردهای مزمن یا خستگی میکنند، بهویژه در مفاصلی که مدتزمان زیادی دچار فشار یا خشکی بودهاند.
در نهایت، ترکیب این تغییرات فیزیولوژیکی و عصبی است که باعث میشود شکستن قولنج برای بسیاری از افراد لذتبخش باشد، چون نهتنها احساس راحتی و تسکین درد ایجاد میکند، بلکه باعث افزایش احساس آرامش جسمی و روانی نیز میشود.
شکستن قولنج؛ لذت یا آسیب؟
در حالی که شکستن قولنج میتواند موقتا احساس راحتی و تسکین ایجاد کند، باید به عواقب بلندمدت آن نیز توجه داشته باشیم. فشار غیر اصولی یا تکرار مداوم این حرکت میتواند به آسیبهای مفصلی منجر شود و در مواردی به مشکلاتی همچون آرتروز یا التهاب مفاصل دامن بزند. به همین دلیل، داشتن اطلاعات دقیق و آگاهی از نحوه صحیح انجام این حرکت اهمیت زیادی دارد. به عنوان یک کاربر هوشمند، اگر شکستن قولنج را جزو عادات خود میدانید، بهتر است با استفاده از مشاورههای پزشکی و فیزیوتراپی این رفتار را کنترل کنید و از مشکلات جدی جلوگیری کنید. در نهایت، مهمترین نکته این است که به جای تکیه بر احساسات موقتی، سلامتی بلندمدت مفاصل خود را در اولویت قرار دهیم.
پرسش و پاسخ در مورد شکستن قولنج
1.آیا شکستن قولنج به مفاصل آسیب میزند؟
شکستن قولنج در صورتی که بهطور مکرر و نامناسب انجام شود، میتواند باعث آسیب به مفاصل و افزایش خطر ابتلا به آرتروز شود. اما در بیشتر موارد، اگر بهطور صحیح و بدون فشار زیاد انجام گیرد، آسیبزا نیست.
2.چرا شکستن قولنج لذتبخش است؟
این احساس لذت به دلیل آزاد شدن گازهای محلول در مایع مفصلی و تحریک گیرندههای عصبی در مفصل است که باعث میشود مغز احساس راحتی و تسکین درد ایجاد کند.
3.آیا شکستن قولنج باعث افزایش انعطافپذیری میشود؟
شکستن قولنج میتواند احساس تسکین و کاهش تنش در مفاصل ایجاد کند، اما برای افزایش انعطافپذیری به تمرینات کششی و ورزشهای منظم نیاز است.
4.شکستن قولنج در گردن خطرناک است؟
اگر شکستن قولنج در گردن بهطور نامناسب و با فشار زیاد انجام شود، ممکن است باعث آسیب به رباطها و اعصاب گردن شود. توصیه میشود که این کار را بهطور کنترلشده و با احتیاط انجام دهید.
5.آیا شکستن قولنج باعث آرتروز میشود؟
شکستن قولنج به خودی خود باعث آرتروز نمیشود، اما تکرار مکرر این کار بهویژه در صورت فشار زیاد بر مفصل ممکن است به التهاب و فرسایش مفاصل کمک کند.
6.چرا برخی افراد بیشتر از دیگران قولنج میشکنند؟
برخی افراد بهطور طبیعی مفاصلشان انعطافپذیرتر است و ممکن است شکستن قولنج را بیشتر تجربه کنند. این ممکن است به ساختار بدن و ژنتیک فرد بستگی داشته باشد.
7.آیا شکستن قولنج میتواند دردهای مفصلی را کاهش دهد؟
بله، در بسیاری از موارد، شکستن قولنج میتواند بهطور موقت درد و تنشهای مفصلی را کاهش دهد. اما برای درمان دردهای مزمن، باید از روشهای پزشکی و فیزیوتراپی استفاده شود.
8.چه زمانی باید از شکستن قولنج پرهیز کرد؟
اگر شکستن قولنج با درد، سفتی یا محدودیت حرکت همراه باشد، بهتر است که از آن پرهیز کرده و برای مشاوره به پزشک یا متخصص مراجعه کنید.